Udzielając finansowania klientom korporacyjnym banki żądają przedstawienia przez kredytobiorcę, a często także przez spółki należące do jego grupy kapitałowej, zabezpieczeń na wypadek braku spłaty zobowiązań w terminie. W artykule podsumowano typowe instrumenty rządzone polskim prawem, stosowane przez polskich oraz zagranicznych finansujących zabezpieczające ich roszczenia względem kredytobiorców korporacyjnych.
Zastaw
Zastaw może zostać ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych oraz prawach zbywalnych. Polskie przepisy nie zezwalają na ustanawianie zastawu na nieruchomościach – funkcję zabezpieczenia na nieruchomości pełni hipoteka. Zastaw zapewnia zastawnikowi pierwszeństwo zaspokojenia jego wierzytelności z przedmiotu zastawu przed wierzycielami osobistymi zastawcy (również w przypadku upadłości dłużnika). W praktyce oznacza to, że, o ile dojdzie do zajęcia i zbycia przedmiotu zastawu w drodze przymusowej egzekucji, to zastawnik w pierwszej kolejności ma prawo do środków uzyskanych ze sprzedaży przedmiotu zastawu.
Są różne rodzaje zastawu, jednak największe znaczenie praktyczne mają zastaw rejestrowy i zastaw finansowy – przede wszystkim dlatego, że umożliwiają przejęcie przedmiotu zastawu na własność albo jego sprzedaż w uproszczonym trybie. Podstawą ustanowienia zastawu jest umowa pomiędzy dłużnikiem (zastawcą), oraz wierzycielem (zastawnikiem), a w przypadku zastawu rejestrowego także wpis do publicznego rejestru prowadzonego przez sąd.
W celu zabezpieczenia finansowania korporacyjnego, banki najczęściej wymagają ustanowienia odrębnych zastawów na różnych składnikach majątkowych. Typowo są to zastawy na:
- udziałach/akcjach,
- aktywach,
- rachunkach bankowych,
- znakach towarowych
Pełnomocnictwo
Niezależnie od ustanowienia zastawu z reguły finansujący żądają udzielenia pełnomocnictw np. do wykonywania prawa głosu z zastawionych udziałów/akcji oraz pełnomocnictw do dysponowania środkami zgromadzonymi na zastawionych rachunkach bankowych. Pełnomocnictwa te stanowią odrębne zabezpieczenia i nie mogą zostać odwołane przez zastawcę w okresie finansowania.
Hipoteka
Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanawianym na nieruchomościach, służącym zabezpieczeniu wierzytelności. Powstaje ona z chwilą wpisu do księgi wieczystej prowadzonej przez sąd. Księgi wieczyste są dostępne on-line, dzięki czemu każdy potencjalny nabywca nieruchomości może sprawdzić czy nie jest ona obciążona. Hipoteka zapewnia wierzycielowi pierwszeństwo zaspokojenia jego roszczeń kredytowych z obciążonej nieruchomości (również w przypadku upadłości kredytobiorcy).
Cesja
Popularnym zabezpieczeniem umów kredytu jest cesja wierzytelności. Polega ona na przeniesieniu na bank wierzytelności pieniężnych przysługujących kredytobiorcy (spółkom z jego grupy) względem osób trzecich. Najczęściej chodzi o wierzytelności z tytułu umów handlowych i/lub z umów ubezpieczenia.
Umowy cesji przewidują zazwyczaj, iż do momentu naruszenia umowy kredytowej wszelkie kwoty z tytułu przelanych wierzytelności są płatne bezpośrednio na rzecz cedenta (kredytobiorcy). Dopiero w przypadku braku spłaty finansowania w terminie i otrzymania tzw. Default Notice dłużnik przelanej wierzytelności (t.j. kontrahent kredytobiorcy) ma obowiązek wszelkie płatności dokonywać bezpośrednio na rzecz cesjonariusza (banku).
